Nowe przepisy liturgii Mszy Św.

Z początkiem Wielkiego Postu zaczną obowiązywać w Polsce nowe przepisy liturgiczne, dotyczące sprawowania Mszy Św. Zmiany nie są zbyt duże. Dotyczą m.in. poszerzenia możliwości udzielania Komunii św. pod obiema postaciami, dokładniej określą, kto może głosić homilię oraz inaczej precyzuje niektóre gesty i postawy liturgiczne.

Z dniem 25 lutego, czyli od najbliższej środy Popielcowej, wchodzą w życie przepisy zawarte w polskim tłumaczeniu "Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego". Tekst został opracowany w 2002 r. przez papieskich liturgistów, którzy przygotowali także trzecie wydanie mszału. Obecnie w Polsce wchodzą w życie jedynie przepisy nowego wprowadzenia do mszału. Nowe wydanie Mszału Rzymskiego dopiero czeka na polski przekład, a później na zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską. Przedstawimy najważniejsze zmiany i dopełnienia, jakie przynoszą nowe przepisy.

Czynności kapłana

Jedną z najistotniejszych zmian jest sprawa osoby, która głosi homilię podczas liturgii. Po pierwsze "Wprowadzenie" precyzuje, że nie może tego czynić osoba świecką. Ma to, zgodnie z rzymską instrukcją z 1997 r., zapobiec niewłaściwej interpretacji prawa. Zdarzało się tak m. in. w krajach niemieckojęzycznych. Druga zmiana dotyczy duchownych. Homilie zasadniczo powinien głosić sam główny celebrans liturgii, choć może ją zlecić któremu z koncelebrantów lub diakonowi. Nie może jednak głosić homilii duchowny, który nie uczestniczy w danej liturgii. Wydaje się więc nie do utrzymania nierzadka w Polsce praktyka, aby "dyżurny" kaznodzieja głosił homilię podczas wszystkich Mszy św. w kościele danego dnia (najczęściej w niedzielę). Nowe przepisy dozwalają jedynie na to, iż "w szczególnych przypadkach i ze słusznej przyczyny homilię może wygłosić także biskup lub prezbiter, który uczestniczy w celebracji, choć nie może koncelebrować". Celebrans głoszący homilię ukazuje, że wobec zgromadzenia reprezentuje Chrystusa w jego potrójnej funkcji. Obok bycia kapłanem i pasterzem jest także prorokiem, który naucza. W doborze czytań podkreślona została zasada "lectio continua". Celebrans może, nawet w wypadku uroczystości czy świąt, zdecydować o kontynuowaniu czytań biblijnych, tak aby cykl nie został przerwany. Ważnym obrzędem jest znak pokoju, który ukazuje trwając w Kościele komunię i miłość. Znak pokoju, przekazywany wedle miejscowych zwyczajów, wymaga, aby uniknąć chaosu, ograniczenia do najbliżej stojących. Celebrans nie powinien, przekazując znak pokoju, opuszczać prezbiterium. Jako pierwszym przekazuje go najbliżej stojącym koncelebrantom, a dopiero później usługującym diakonom, o ile są obecni.

Z liturgicznego zapomnienia wydobyty zostaje gest łamania Chleba. Spełniony przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy gest łamania przypomina, że wszyscy tworzymy jedno Ciało przez przyjmowanie Komunii z jednego Chleba. Łamanie Chleba to także nazwa dla całej celebracji Eucharystii w czasach apostolskich. Podczas łamania Chleba dokonuje się obrzęd zmieszania postaci eucharystycznych. Nowe "Wprowadzenie" nadaje mu teologiczną interpretację. Kapłan wpuszczając do kielicha cząstkę Hostii przywołuje "zjednoczenie Ciała i Krwi Pańskiej w dziele zbawienia" i dokonuje "połączenia Ciała i Krwi Jezusa żyjącego i chwalebnego". Łamania Chleba może dokonać wyłącznie kapłan lub diakon.

W przypadku celebracji Mszy św. przez biskupa, on sam powinien przewodniczyć. Jeśli w celebrze z biskupem nie usługuje diakon, to koncelebrujący prezbiter, który w zastępstwie diakona czyta Ewangelię, powinien poprosić biskupa o stosowne błogosławieństwo. Poza tym biskup po odczytaniu Ewangelii może, wedle uznania, udzielić błogosławieństwa ewangeliarzem.

Przyjmowanie Komunii świętej

"Wprowadzenie" zaleca procesjonalne przystępowanie do Komunii św. Wierni przyjmują ją klęcząc lub stojąc. Zaleca się, aby przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu wykonali należny gest czci. Określenie tych spraw, jak i sposobu przyjmowania Komunii św. do ust lub na rękę, pozostawiono w gestii Konferencji Episkopatu. W Polsce aktualne są zasady opracowane przez Synod Plenarny, który utrzymał praktykę przyjmowania Komunii św. do ust.

Nowe przepisy pozwalają na nieco szerszą praktykę udzielania Komunii św. pod obiema postaciami. Dotychczas można było udzielić obu świętych Postaci jedynie w 14 ściśle określonych przypadkach, takich jak m.in.: nowożeńcom, rodzicom i chrzestnym nowo ochrzczonych lub wyświęconych na kapłanów. Zgody w pojedynczych przypadkach lub ogólnie musiał udzielić ordynariusz. Obecnie mogą ją przyjmować m.in. usługujący, którzy pełnią swoje funkcje we Mszy św., członkowie zgromadzeń zakonnych w Mszy konwentualnej oraz Mszy zgromadzenia, alumni seminarium, uczestnicy rekolekcji lub zebrania jakiegoś zespołu duszpasterskiego. Biskup diecezjalny ustala w swojej diecezji zasady udzielania Komunii św. pod dwiema postaciami. Może także udzielić pozwolenia kapłanom, aby sami decydowali o warunkach udzielania Ciała i Krwi Pańskiej wiernym.

Komunia pod dwiema postaciami jest bardziej wymownym "znakiem Uczty eucharystycznej i jaśniej wyraża wolę dopełnienia nowego i wiecznego przymierza we Krwi Pana; jaśniej też uwydatnia związek istniejący pomiędzy Ucztą eucharystyczną a ucztą eschatologiczna w królestwie Ojca". Wiernych należy odpowiednio przygotować do tego znaku, uwzględniając naukę Soboru Trydenckiego.

Kult Najświętszego Sakramentu i Krzyża oraz inne gesty liturgiczne

Bardzo ważnym gestem, który nakazuje "Wprowadzenie" jest przyklękniecie podczas przechodzenia nie tylko przed Najświętszym Sakramentem, ale także "przed Krzyżem świętym, od jego uroczystej adoracji w liturgii Wielkiego Piątku aż do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej". Ten gest jest wyrazem czci dla zbawczej Męki Chrystusa i oznacza uwielbienie Krzyża, który jest symbolem śmierci i "narzędziem zbawienia". Praktyka ta podkreśla znaczenie Krzyża w drugim dniu Triduum Paschalnego. Tabernakulum jest wtedy puste, ołtarz ogołocony, bez obrusów, a Krzyż staje się centralnym miejscem sakralnej przestrzeni. Krzyż wymaga wtedy szczególnego wyeksponowania, aby mogli go adorować wierni, przychodzący pobłogosławić pokarmy i pomodlić się w tradycyjnej u nas kaplicy Grobu Pańskiego.

Nowe przepisy przypominają o centralnej roli ołtarza podczas celebracji Eucharystii. Decyzji biskupa diecezjalnego pozostawiona zostaje realizacja wskazania przeniesienia miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu przeniesienia, tak aby "na ołtarzu, przy którym sprawuje się Mszę świętą, nie było tabernakulum". Tabernakulum można umieścić w prezbiterium, ale poza ołtarzem, przy którym sprawuje się Eucharystię, będą w jakiejś odpowiedniej kaplicy w kościele.

W porównaniu do poprzednich przepisów zalecono ponadto więcej krótkich chwil milczenia w trakcie liturgii. Ma ono pomóc w wewnętrznym skupieniu i przeżywaniu tajemnicy spotkania z Bogiem zwłaszcza po wysłuchaniu czytań i Ewangelii, po homilii i Komunii św, przed aktem pokuty, po każdym wezwaniu celebransa: "Módlmy się". Oprócz tego usilnie zaleca się celebransom, aby śpiewali te części Modlitwy eucharystycznej, które są do tego przeznaczone, czyli zwłaszcza prefację i doksologię końcową "Przez Chrystusa...". "Wprowadzenie" precyzuje także sposób dokonywania okadzenia. Przywołany jest typowy dla rzymskiego rytu gest potrójnego bać podwójnego "rzutu kadzielnicy" (jak nazywa tę czynność polski tłumacz).

Posługa wiernych świeckich

W sprawie funkcji przeznaczonych wiernym świeckim "Wprowadzenie" przypomina o prowadzeniu śpiewu, komentarzach liturgicznych, możliwości odczytywania intencji modlitwy wiernych, nadzwyczajnym szafarzu Komunii świętej. Wśród funkcji liturgicznych wyliczeni są także zakrystianie, zbierający ofiary w koiciele.

Zgodnie z tradycją do zadań celebransa nie należy wykonywanie czytań. Powinien to uczynić ustanowiony lektor, a w przypadku jego nieobecności "do wykonywania czytań z Pisma świętego winny być upoważnione inne osoby świeckie, nadające się do pełnienia tej funkcji i starannie przygotowane". Ten udział świeckich, płynący z godności królewskiego kapłaństwa, ma ożywiać ich miłość do Biblii. Z przejęciem nowe przepisy mówią o posłudze psałterzysty, który "powinien koniecznie posiąść sztukę wykonywania psalmodii oraz zdobyć umiejętność prawidłowej wymowy i dykcji". Te uwagi zapewne odnoszą się także do lektorów i oczywiście do celebrujących kapłanów.

W razie potrzeby, gdy liczba przystępujących do Komunii świętej jest znaczna, kapłan "może jednorazowo upoważnić do rozdawania Komunii świętej odpowiednich wiernych".

Przepisy w poszczególnych krajach

Wchodzące w życie przepisy, nie kończą regulacji sposobu sprawowania liturgii. Ostatni rozdział nowego dokumentu przedstawia sprawy, którymi powinni się zająć biskupi. W zależności od ich duszpasterskiego osądu i miejscowych zwyczajów pewnego rodzaju adaptacje są pozostawione kompetencji biskupów diecezjalnych i Konferencji Episkopatów.

Konferencja Episkopatu przygotowuje przekład Mszału Rzymskiego i przesyła go Stolicy Apostolskiej do aprobaty. Określa m.in. także gesty i postawy wiernych, teksty pieœni mszalnych, sposób przekazywania znaku pokoju i przyjmowania Komunii św., tworzywo, z jakiego ma być wykonany ołtarz oraz przedmioty i naczynia liturgiczne, a także krój i kolor szat liturgicznych oraz melodie śpiewów mszalnych.

Biskup diecezjalny określa dyscyplinę koncelebrowania Mszy św., przepisy normujące udzielanie Komunii św. pod obiema postaciami oraz normy budowy i wyposażenia Kociołów oraz funkcje usługujących kapłanowi przy ołtarzu (np. czy w ten sposób mogą służyć kobiety).

Z chwilą wejścia w życie nowych przepisów zarówno biskupów diecezjalnych jak i Konferencję Episkopatu Polski czeka praca nad dokonaniem odpowiednich akomodacji. Do tego czasu będą obowiązywać dotychczasowe prawa oraz przepisy zawarte w nowym "Wprowadzeniu".

Nowe "Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego" ukazało się nakładem wydawnictwa Pallotinum. Rozpoczyna je dekret wydany przez Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, w którym kard. Józef Glemp zarządza, iż przepisy zawarte we "Wprowadzeniu" w Polsce wchodzą w życie od środy Popielcowej, czyli od dnia 25 lutego 2004 r.