|
Reorganizacji polskich diecezji przez papieża
Jana Pawła II jest dalszą realizacją założeń bulli "Totus Tuus Poloniae populus"
z 1992 roku.
W chwili rozpoczęcia przemian ustrojowych w
Polsce w 1989 r. Kościół katolicki składał się z 27 jednostek terytorialnych, w
tym 5 archidiecezji, będących stolicami metropolii (prowincji kościelnych) i 22
diecezji. Wśród tych ostatnich znajdowały się tzw. diecezje karłowate na
wschodzie kraju: archidiecezja w Białymstoku i Lubaczowie oraz diecezja w
Drohiczynie, obejmujące pozostałe w Polsce tereny, które wcześniej wchodziły w
skład archidiecezji wileńskiej i lwowskiej oraz diecezji pińskiej. Największą
pod względem obszaru była diecezja warmińska - ponad 24,5 tys. km2, następnie
archidiecezja wrocławska - ponad 20,6 tys., najmniejsze zaś to: diecezja w
Lubaczowie i diecezja gdańska - 1936 km2. Przeciętna wielkość diecezji wynosiła
11,4 tys. km2.
Pierwszą reformą strukturalną o wielkim
znaczeniu duszpasterskim było reaktywowanie - po 44 latach formalnego
nieistnienia - diecezji wojskowej, Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego.
Biskupem polowym został ks. prał. Sławoj Leszek Głódź, przedtem pracownik
watykańskiej Kongregacji Kościołów Wschodnich.
Następnie Ojciec Święty Jan Paweł II w podczas
swego pobytu w Białymstoku 5 czerwca 1991 r. zmienił status dwóch jednostek
"karłowatych" - archidiecezji w Białymstoku i diecezji w Drohiczynie,
ustanawiając archidiecezję białostocką i diecezję drohiczyńską oraz mianując
dotychczasowych administratorów apostolskich w tych miastach odpowiednio
arcybiskupem białostockim i biskupem drohiczyńskim. Fakt ten miał dużą wymowę
również w dziedzinie politycznej, gdyż w ten sposób nastąpiło faktyczne (i
formalno-prawne) uznanie przez Kościół kształtu naszej granicy wschodniej. Stało
się możliwe dzięki pewnej liberalizacji po drugiej stronie granicy,
umożliwiającej odtworzenie tam struktur Kościoła katolickiego.
Podczas 243 zebrania plenarnego Konferencji
Episkopatu Polski (10 października 1990 roku) została ustanowiona specjalna
Komisja ds. nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce, której
przewodniczył kard. Franciszek Macharski, metropolita krakowski. W ramach jej
prac została rozpisana ankieta do wszystkich biskupów diecezjalnych w sprawie
reorganizacji diecezji w Polsce. Do końca grudnia tego roku wpłynęły odpowiedzi
ze wszystkich diecezji, które stały się podstawą do opracowania nowego podziału
administracyjnego. Prace komisji - przy współudziale nuncjusza - trwały przez
rok, a 30 października 1991 zostały one przedłożone Stolicy Apostolskiej.
25 marca 1992 r. ogłoszona została papieska
bulla "Totus Tuus Poloniae populus", która w zasadniczy sposób zmieniła
administracyjne oblicze Kościoła w Polsce. Powołanych zostało 13 nowych
diecezji, a 8 dotychczasowych zostało podniesionych do rangi archidiecezji.
Pociągnęło to za sobą zmiany wielkości i granic wszystkich dotychczasowych
jednostek terytorialnych.
Reorganizacja ta była największym po wojnie
przeobrażeniem Kościoła w Polsce i w ogóle w Europie. W żadnym innym kraju
naszego kontynentu (a może i na świecie) Papież jednorazowo nie dokonał tak
wielkich i gruntownych zmian w organizacji miejscowego Kościoła. Podstawową ideą
tej reformy było "zbliżenie biskupów do wiernych" drogą znacznego ograniczenia
wielkości diecezji, tak aby jej pasterz był w stanie utrzymywać rzeczywisty
kontakt ze wszystkimi strukturami kościelnymi znajdującymi się na jej terenie.
Innym argumentem przemawiającym za zwiększeniem liczby diecezji był zdecydowany
"przerost" liczby biskupów pomocniczych nad biskupami diecezjalnymi, którzy
stanowili zaledwie ok. 20 proc. składu Konferencji Episkopatu Polski. Nuncjusz
określał tę sytuację jako stwarzającą "problemy i niebezpieczeństwa nie tylko o
charakterze organizacyjnym, ale także eklezjologicznym".
Rozwiązane zostały także nie mające
uzasadnienia w nowej sytuacji, historyczne unie łączące archidiecezje:
gnieźnieńską i poznańską ("aeque principaliter") oraz gnieźnieńską z warszawską
("ad personam").
Z rozwiązaniem tej ostatniej wiązał się
delikatny problem ograniczenia dotychczasowych uprawnień Prymasa Polski, który
tytuł ten dzierżył jako arcybiskup gnieźnieński, a jednocześnie piastował
funkcję metropolity warszawskiego. Prosta likwidacja unii wymagałaby pozbawienia
arcybiskupa warszawskiego tytułu Prymasa Polski. Znaleziono jednak rozwiązanie,
postanawiając, że kard. Józef Glemp ma prawo do zachowania tytułu Prymasa Polski
jako "kustosz relikwii św. Wojciecha, czczonych w katedrze gnieźnieńskiej" (pkt
IV bulli). Rozważane było równocześnie inne rozwiązanie, zakładające, że Prymas
Glemp pozostać miał w Gnieźnie, a w Warszawie mianowany zostałby tymczasowo
"arcybiskup-administrator".
Papież dokonał też wówczas poważnych zmian w
składzie Konferencji Episkopatu Polski: mianował 7 nowych biskupów, 10 innych
podniósł do godności arcybiskupów, 11 biskupów pomocniczych mianował
ordynariuszami, a 14 dalszych pomocniczych przeniósł z ich dotychczasowych
diecezji do innych.
Tak więc w wyniku tych zmian Kościół
rzymsko-katolicki w Polsce składał się w 1992 roku z 41 jednostek
administracyjnych, w tym 13 archidiecezji-metropolii, 26 diecezji, ordynariatu
polowego i 1 archidiecezji (łódzkiej), podlegającej bezpośrednio Stolicy
Apostolskiej.
Nie brakowało też niezadowolonych, np.
mieszkańcy blisko 400-tysięcznej Bydgoszczy poczuli się zdziwieni pominięciem
jej jako stolicy nowej diecezji.
Pewną krytykę - w środowisku grekokatolików -
wywołała decyzja, podporządkowująca odrodzoną po dziesięcioleciach
greckokatolicką diecezję przemyską metropolii warszawskiej. Nierozwiązana bowiem
została zwierzchność Prymasa Polski nad tym obrządkiem, przyznana mu przez
Stolicę Apostolską w okresie rządów kard. Stefana Wyszyńskiego. Sytuacja
zmieniła się dopiero 24 maja 1996, gdy Papież utworzył przemysko-warszawską
metropolię obrządku bizantyńsko- ukraińskiego, dodając jej jako sufraganię nowo
utworzoną w tym dniu diecezję wrocławsko-gdańską.
Bulla "Totus Tuus Poloniae populus" umożliwiała
także zasadnicze odnowienie składu Episkopatu. Za jednym posunięciem Ojciec
Święty poważnie odmłodził go, mianując biskupami m. in. pracowników Kurii
Rzymskiej (Tadeusz Rakoczy - do diec. bielsko-żywieckiej), zakonników (Adam
Śmigielski - salezjanin, Jan Chrapek - michalita), pracowników naukowych uczelni
teologicznych (Tadeusz Pieronek, Wacław Świerzawski, Bronisław Dembowski).
KAI
| 
